Súzek – bıtter men búrgeler arqyly taralatyn juqpaly aýrý bolyp tabylady.
Paıda bolý sebepteri

Súzek – parazıttik jándikterdiń shaǵýy arqyly juǵady. Kópke belgili bórpeli súzektiń qozdyrǵyshy Provachek rıkketsııasy (Rickettsia prowazekii) bolyp tabylady, ony tasymaldaýshy – kıim bıti men bas bıti.

Brıll-Tsınsser aýrýy – epıdemııalyq súzektiń jeńil formasy. Bul aýrý - Provachek rıkketsııasyn buryn juqtyrǵan adamdarda, sol ınfektsııanyń qaıta qozýy barysynda týyndaıdy. Bul aýrýdan kóbinese eresek adamdar zardap shegedi.

Sımptomdary
Bórtpeli súzektiń sımptomdary mynadaı bolady:
• Asqazany aýyrady;
• Arqasy aýyrady;
• Keýdede kóptegen núkteli bórtpeler paıda bolady;
• 2 aptaǵa jýyq ýaqytta, dene qyzýy 40 gradýstan túspeı turyp alady;
• Qurǵaq jótel;
• Bas aýrý;
• Býyndar men bulshyqetter aýyrady;
• Júrek aınıdy;
• Qusady.

Epıdemııalyq bórtpeli súzek sımptomdary:
• Qaltyraý;
• Jótel;
• Sandyraqtaý;
• Dene qyzýynyń joǵary kóterilýi;
• Býyndardyń aýrýy (artralgııa)
• Jaryqtan jasqaanshaqtyq: jaryqqa kózi shaǵylysyp kóre almaıdy, sonyń saldarynan kóz kórýi nasharlaıdy;
• Arterııalyq qysymy tómendeıdi;
• Bórtpe qaptaıdy, keýdesinen bastalyp, alaqan men tabanynan basqa búkil denesine taraıdy;
• Basy qatty aýyrady;
• Bulshyqetteri qatty aýyrady;
• Melshıip qalady.

Bórtpeler bastapqyda kúlgin bolyp shyǵady, basqan kezde aǵarady. Al asqynǵan bórtpeler qoıý qyzyl túske enedi, olardy bassa da túsin ózgertpeıdi. Súzektiń aýyr formasyndaǵy adamdardyń terilerinde azdaǵan núkteli qantalaýlar paıda bolady.

Dıagnostıkasy
Jalpy qan taldamasynyń nátıjesinde leıkotsıterdiń mólsheri tómen bolady, qanazdyq (anemııa) bilinedi, trombotsıtterdiń sany azaıady. Qan taldamasynan basqa da mynadaı jaıttar anyqtalýy múmkin:
• Súzek qozdyrǵyshyna qarsy týyndaǵan antıdenelerdiń mólsheri artyp ketedi;
• Albýmıniń mólsheri tómendeıdi;
• Natrııanyń mólsheri tómendeıdi;
• Búırek fermentteriniń mólsheri aqyryndap kóteriledi.

Emdeý
Mynadaı antıbıotıktermen emdeledi:
• Doksıtsıklın
• Tetratsıklın
• Hloramfenıkol (keı jaǵdaıda)

Bala tetratsıklındi aýyz arqyly qabyldasa, ósip kele jatqan tisteri máńgilikke boıalyp qalýy múmkin. Sondyqtan, bul dárilerdi balalarǵa barlyq túbirli tisteri shyǵyp bolmaıynsha berýge bolmaıdy.
Epıdemııalyq bórtpeli súzekke shaldyqqan naýqastardyń ishine suıyqtyq pen ottegi súıemeldegishi quıylady.

Aýrý aýqymynda
Epıdemııalyq bórtpeli súzekke shaldyǵyp, emdelmegen naýqastardyń 10-60 paıyzǵa jýyǵy qaıtys bolady. 60 jastan asqan naýqastar qaıtys bolýy múmkin toptyń ishinde bolyp esepteledi. Ýaqytymen emdelgen naýqastar,ádette, jyldam tolyq jazylyp ketedi.

Bórtpeli súzekpen aýyratyn naýqastardyń 2 paıyzdan kemi óledi. Antıbıotıktermen ýaqytyly emdelgen naýqastardyń barlyǵy da emdeledi.

Múmkin bolatyn asqynýlar:
• Búırek aýrýy;
• Pnevmonııa;
• Ortalyq nerv júıesiniń zaqymdanýy

Aldyn alý
Tyshqan búrgeleri nemese bıtter mekendeıtin orynnyn aýlaq júrińiz. Ádette jaqsy sanıtarlyq júıeni qoldanyp, sondaı-aq, egeýquıryqtardyń kóbeıýiniń aldyn alý arqyly mundaı indetterdi boldyrmaýǵa bolady.
Infektsııany juqtyrǵannan keıin qoldanylatyn sharalar:
• Shomylý;
• Kıimderdi qaınatý kerek nemese parazıtter juqqan kimdi kemiinde bes kúni ızolıatsııalaý (belgili bir zerde zalalsyzdandyryp qoıý) kerek. (bıtter bul ýaqytta ashtyqtan qyrylyp qalady)
• Insektıtsıdterdi qoldaný kerek (10% DDT, 1% malatıon, nemese 1% permetrın)

Sınonımderi
Bórtpeli súzek; epıdemııalyq bórtpeli súzek; Brıll-Tsınsser aýrýy; Túrme qyzbasy

Tegter:
bórtpeli súzek,
epıdemııalyq bórtpeli súzek,
Brıll-Tsınsser aýrýy;
túrme qyzbasy