Mazmuny
Sınonımderi
Jalpy aqparat
Qylılyq aýrýy – eki kózdiń birdeı qozǵalmaýymen sıpattalady. Iaǵnı eki kóz bir nysanaǵa birdeı túspeıdi. Bul aýrý kópshilikke «qylı kóz» atymen belgili.
Adamdarǵa kózdiń qalypty ornalasý tártibi belgili. Adamnyń qaıda qarap turǵanyn kóziniń qozǵalysyna qarap anyqtaýǵa bolady. Al eki kózdiń eki jaqqa qarap turǵany adamdarǵa ersi kórinetin jaıt. Múny qylı kózdik dep ataıdy. Muny medıtsınalyq termınologııada kózdiń ishi men syrtynyń úılesimsizdigi dep ataıdy. Balanyń kózi kez-kelgen jaǵdaıda qylılana bastasa, ony dereý anyqtaý qajet, sebebi ol óskende úlken buzylystarǵa aparyp soǵy da yqtımal.
Sebepteri
Ár kóz 6 túrli bulshyq etpen jaraqtalǵan, olardyń jumysyn «bir ǵana buıryq» ıgeredi. Olar bir nysanaǵa negizdelý úshin, eki kóz de sáıkestendirilgen.
Al kózi qylı adamdarda atalmysh bulshyq etter úılespegen. Sonyń saldarynan bir kóz bir nysanaǵa qarap tursa, ekinshi kóz basqa nysanaǵa qarap qalady.
Bul jaǵdaı oryn alǵanda myıda eki túrli sýret kórinis beredi – ár kóz ózinshe kórinis berip turady. Bul mıdy jańylystyrady. Balalar nashar kóretin kózinen qaraǵanda jaqsy kóretin kózimen qarap ádettenip ketedi. Eger kózdiń qylılanýyn emdemese, onda mı durys qabyldaý múmkindigin joǵaltady, sodan adam eshqashan jaqsy kóre almaıdy. Bul zaǵıyptylyq – amblıopııa dep atalady. Amblıopııanyń taǵy bir ataýy – «jalqaý kóz» dep atalady. Keıde amblıopııa kózdiń qylılanýynan týyndaıtyn bastapqy satydaǵy aýrý bolyp sanalady.
Kóbinese, balalardyń kózderi ne úshin qylılanatyny belgisiz. Kóp jaǵdaıda mundaı aýrýlar týmysynan bolady nemese kishkentaı kezinde bastalady. Bul týma qylı kóz dep atalady.
Bul aýrýdyń emdelýi kóp ýaqytty talap etedi, irıne ol bulshyq et apparatyn durys baqylaýda ustaýmen baılanysty, bulshyq et kúshin emes.
Balanyń qylı kóz bolýymen baılanysty basqa da aýrýlar:
• Aperta sındromy;
• Tserebraldy sal aýrýy
• Týa bitken qyzamyq
• Gemangıomaǵa jýyq kózi
• Pıgmentaldy dermatoz sındromy
• Nýnan sındromy
• Prader – Vıllı sındromy
• Merziminen buryn bolatyn retınopatııa
• Retınoblastoma
• Bas mıynyń travmatıkalyq zaqymdanýy,
• Trısomııa 18
Eseıgende týyndaǵan qylılyq myna aýrýlardan paıda bolýy múmkin:
• Botýlızm
• Dıabetten (júre aıda bolǵan saldyq qylıdyq)
• Gııen-Barre sındromy
• Kózdiń zaqymdanýynan
• Ulýlardan daıyndalǵan tamaqtan ýlanyp qalý
• Insýltten
• Bas mıynyń jaraqatpen zaqymdanǵannan
• Kez kelgen aýrý nemese jaraqat saldarynan kózdiń kórýi joǵalǵannan
Tuqym qýalaıtyn qylı kózdik qaýipti faktor bolyp tabylady. Jaqynnan kóre almaýshylyq, ásirese balalarda múmkin bolatyn faktorlarǵa jatady. Kez-kelgen basqa aýrýlar kózge áser etýi múmkin, sondaı-aq kózdi qylılanyp qalýyna da.
Sıptomdary
Qylılyqtyń sımptomdary ylǵı bilinip turady nemese alma-kezek baıqalyp, joǵalyp turady. Sımptomdaryna mynalar jatady:
• Dıplopııa;
• Eki kóz eki túrli baǵytqa qarap turady;
• Kóz qozǵalystarynyń úılespeýi (kóz bir ýaqytta qozǵalmaıdy)
• Kózdiń kórmeı qalýy nemese kóz qarashyǵynyń kórý júıesiniń buzylýy
Nazar salatyn bir nárse bar, balalar amblıopııamen tez aýyryp qalady, sondyqtan olar dıplopııamen aýyrmaıdy.
Dıagnostıkasy
Medıtsınalyq tekserý kezinde, dáriger kózdi muqııat tekseredi. Kózdiń qylılanýyn anyqtaý úshin birneshe testter ótkiziledi:
• Janardan jaryqtyń shaǵylysýyn;
• Ashyq jáne jabyq kózben test ótkizý;
• Kóz torlaryn tekseredi;
• Standartty oftolmologııalyq tekserý;
• Kózdiń ótkirligin anyqtaıdy.
Bas pen júıke júıesin de tekseredi (Júıke júıelik tekserý).
Emdeý
Balalardy qylılyqtan emdeýdiń alǵashqy qadamy - kózildirik taǵý.
Aldymen amblıopııany emdeý kerek. Saý kózdi jaýyp qoıý kerek. Sol kezde álsiz kóretin kózge kúsh túsip, ol óz jumysyn jaqsartady.
Balańyzǵa kózildirik kıip, kózin tańyp júrgen unamaýy múmkin. Tańǵysh balańyzdyń álsiz kóziniń jumysyn kúsheıtý úshin ǵana kerek. Degenmen, tańǵysh pen kózildirikti kııý balańyz úshin mańyzdy.
Eger kóz ol ádisterden de nátıje bermese, onda hırýrgııalyq jolmen kózdi qalypqa keltirýge bolady. Ota jasaý kezinde bulshyq etter kúshti bolady nemese olardyń tartylýy álsizdenedi.
Kóz bulshyqetterine operatsııa jasaǵannan keıin qylılyq birden jazylyp ketpeıdi. Operatsııadan keıin bala kózildirik taǵyp júrýi kerek. Jalpy, balaǵa operatsııa qanshalyqty erte jasalsa, sonsha jaqsy bolmaq.
Eresekter arasynda, keıde bolyp turatyn qylılyqty kózildirik taǵyp, ne bolmasa kózge arnalǵan arnaıy jattyǵýlardy oryndaý arqyly ketirýge bolady. Al qylılyqtyń aýyr túrine shaldyqqan eresekterge ota jasaý arqyly emdegen tıimdi. Eger kórýdiń nasharlaýynan qylılyq paıda bolǵan bolsa, onda, ota jasaý arqyly kózidiń kórý qabiletin jaqsartqan durys.
Boljamy
Operatsııa jasalǵannan keıin kóz bir baǵytqa qaraýy múmkin. Biraq kózdiń nashar kórýi odan jaqsy bolyp ketpeıdi.
Bul másele balalardy mektepte kitap oqyǵanda mazalaýy múmkin, al eresekterdi kólik aıdaǵanda qınaıdy. Kózdiń nashar kórýi balany keıbir oıyndar oınaýynan tyıatyny sózsiz.
Jalpy, aýrýdy qanshalyqty erte anyqtap, aldyn alsa, sonshalyqty jaqsy bolmaq. Al kesh qolǵa alsa, bir kózdiń múldem kórmeı qalý qaýpi de joq emes. Shamamen, qylılyqqa shaldyqqan balalardyń úshten biri amblıopııanyń saldaryna bolyp jatady.
Qylılyq nemese amblıopaǵa shaldyqqan barlyq balalardy muqııat tekserip turý kerek.
Dáriger kómegine qashan júgingen jón
Kózdiń qylılyǵy dereý medıtsınalyq kómekti qajet etedi. Kóz dárigeri, nemese jalpy dárigermen tómendegideı jaǵdaılar oryn alǵanda keńesińiz:
• Balańyzdyń kózi qylı sııaqty kórinip tursa;
• Balańyzdyń eki kózi sarǵaıyp tursa;
• Balańyz bir nársege qaraǵanda qınalatyn bolsa.
Eskertý! Bala sabaqta otyrǵanda taqtadaǵy nemese kitaptaǵy jazýdy durys kóre almasa, onda, másele týyndaǵanynyń belgisi bolýy múmkin. Teksertińiz!
Sınonımderi
Kózdiń kólegeılenýi; Ezotropııa; Ekzotropııa; Gıpotropııa; Gıpertropııa; Qylılyq:
Durys kóre almaý (erlerde/áıelderde)
Tegter:
qylılyq
kóz
tserebaldy sal aýrýy
kóz rotatsııasy
buzylý
bulshyqetter
sýretter
kóre almaý
Aperta sındromy
gemangıoma