Melanoma degen ne?
Melanoma – bul teri qaterli isiginiń bir túri. Melanomanyń negizgi kózi melanotsıtter dep atalatyn teri jasýshalary bolyp tabylady. Melanomany jaqsy túsiný úshin melanotsıtterdiń, atap aıtqanda, olar qandaı fýnktsııany oryndaıdy jáne olar rak jasýshalaryna aınalǵanda ne bolatynyn anyqtaý kerek.
Teri
Teri – adam denesindegi eń úlken múshe. Teri joǵary temperatýradyn, kún sáýlesinen, jaraqat pen ınfektsııalardan qorǵaıdy. Teri dene temperatýrasyn saqtaýǵa, sý men maı saqtaýǵa kómektesedi, sondaı-aq D dárýmenin bólip shyǵarady.
Teride eki qabat bar - epıdermıs jáne dermıs.
Epıdermıs negizinen tegis jasýshalarmen sıpattalady, olar da skýmýlıatıvti jasýshalar dep atalady. ótkizgish jasýshalar astynda bazaldy jasýshalar dep atalatyn jasýshalar ornalasqan. Epıdermıstiń tómengi qabaty melanotsıtter bolyp tabylady.
Derma qantamyr tamshylary, lımfa tamyrlary jáne teri astyndaǵy bezdermen sıpattalady. Bul bezderdiń keıbireýleri dene terisin retteýge kómektesetin ter shyǵarady. Basqa bezderi terini qurǵaqtyqtan qorǵaıdy jáne onyń ylǵalyn saqtaıtyn maı shyǵarady. Teri jáne maı teriniń betine teri tininiń kishkene tesikteri arqyly enedi - bul teri tesigi dep atalady.
Melanotsıtter jáne meń
Melanotsıtter melanındi shyǵarady, pıgmentter terige tabıǵı tús beredi. Kún sáýlesiniń áserine ushyraǵanda, melanotsıtter pıgmentti kóbirek shyǵarady, bul terige kún kóziniń paıda bolýyna nemese teriniń qaraıýyna soqtyrady.
Keıde melanotsıtter toby jáne qorshaǵan tinder «meń» dep atalatyn qatersiz isikterdi túzedi. (Dárigerler sondaı-aq olardy «nevýs meńderi» dep ataıdy). Meńi bar adamdar óte kóp kezdesedi. Kópshiligimizde 10-nan 40-ǵa deıin meń bolady denemizde. Meńder kúlgin, sary-qońyr, qońyr nemese adamnyń qalypty terisiniń túsine uqsas bolyp keledi. Terisi qara adamdardyń qaldary ádette qara daqtarǵa uqsap ketedi. Qal-meńder jalpaq nemese dóńes bolyp keledi. Olardyń kóbisi dóńgelek nemese sopaq bolyp kórinedi jáne dıametri qaryndashtardaǵy tesikke qaraǵanda kshkrek. Olar týǵan kezde nemese keıinirek paıda bolýy múmkin - ádette 40 jasqa deıin. Eresekterde olar jıi joǵalyp ketedi. Hırýrgııalyq jolmen alynyp tastalǵan soń, meńder ádette qaıta paıda bolmaıdy.
Melanoma
Melanoma melanotsıtterdyń (pıgmentti jasýshalar) qaterli bolatyn jaǵdaılary da kezdesedi. Pıgmentti jasýshalardyń kópshiligi teride kezdesedi; Melanoma teride damysa, bul aýrý teri melanomasy dep atalady. Melanoma kózdiń ishinde de damı alady. Ádette melanoma mıdyń qabatynda, asqazan-ishek joldarynda, lımfa túıinderinde nemese melanotsıtteri bar basqa da organdarda kezdesedi. Teride emes, basqa organdarda paıda bolatyn melanomdar bul maqalada talqylanbaıdy. Qaterli isik týraly aqparattyq qyzmet (1-800-4-CANCER) osy melanomdar túrleri týraly aqparatty bere alady.
Melanoma - eń kóp taralǵan isikterdiń biri. Ol jas boıynsha barlyq jastaǵy adamdarǵa zardabyn tıgize alady. Ol kez-kelgen teriniń ústinde damıdy. Erkekterde melanoma denede (ıyqtan bóksege deıin) nemese bas jáne moınynda jıi kezdesip jatady. Áıelderde ol kóbinese aıaqtyń tómengi bólikterinde ornalasady. Melanoma qara tory kelgen adamdarda jıi kezdesedi. Olarda damyǵan jaǵdaıda aıaq pen qol saýsaqtarynda nemese alaqannyń astynda, ne bolmasa, tabanǵa shyǵady.
Melanomanyń taralýymen rak jasýshalary lımfa túıinderiniń janynda paıda bolýy múmkin. Lımfa túıinderiniń toptary búkil denede shashyraıdy. Lımfa túıinderi bakterııany, rak kletkalaryn jáne lımfa júıesine kiretin basqa zııandy zattardy jibermeı ustaıdy. Obyr aýrýynyń lımfa túıinderine jetýi rak jasýshalary basqa múshelerge jáne baýyr, ókpe nemese mı sııaqty múshelerdiń bólikterine taralǵan degendi bildiredi. Mundaı jaǵdaılarda jańa isik jasaıtyn rak kletkalary birdeı melanomalyq jasýshalar keıpine enedi jáne bul aýrý baýyr, ókpe nemese mı isigi emes, metastatıkalyq melanoma dep atalady.
Melanoma: qaýip toptary qandaı?
Melanomanyń sebebin eshkim dál aıta almaıdy. Dárigerler melanomanyń nege bireýde damyp, al endi bireýde damymaıtyndyǵyn túsindirip bere almaıdy.
Degenmen, zertteýler nátıjesi boıynsha belgili bir qaýip faktorlary bar adamdar melanomanyń damýyna beıim keletin kórinedi. Adamnyń aýrýyn damytý yqtımaldyǵy bar barlyq nárse – qaýip faktory bolyp sanalady. Degenmen, osy aýrýǵa tap bolǵandardyń kóbisi qaýipti faktorlaryna tán emes.
Zertteý barysynda melanoma úshin tómendegideı qaýip faktorlary anyqtaldy:
• Dısplastıkalyq nevýster: Dısplastıkalyq nevýster qarapaıym meńderden góri qaterli bolyp keledi. Dısplastıkalyq navýster óte keń taralǵan jáne kóptegen adamdarda mundaı erekshe meńder bar. Melanomanyń qaýpi neǵurlym joǵary bolsa, adamdardaǵy osyndaı dısplastıkalyq nvýstar kóp bolady. Ásirese, áýletinde osyndaı dısplastıkalyq nevýstar melanomasy bar adamdar úshin qaýip joǵary.
• Kóptegen (50-den astam) qarapaıym meńder: meńderdiń kóp bolýy melanomanyń paıda bolý qaýpin arttyrady.
Ashyq teri: Melanoma ashyq terili adamdarda jıi kezdesedi, ol qara terige qaraǵanda ońaı kúıip ketedi, sepkildermen (qyzyl nemese aqquba shashty jáne kógildir kózderi bar adamdar da) jabylady. Aq adamdarda melanoma, qara tústilerge qaraǵanda, áldeqaıda jıi kezdesedi, sebebi, ashyq teri kún sáýlesine ońaı zaqymdalady.
• Jeke syrqatnamada melanomanyń nemese teri isiginiń bolýy: Melanomasy emdelgen adamdar qaıtalanatyn melanomanyń joǵary qaýpine ıe. Keıde adamdarda eki melanomnan da kóp damıdy. Qarapaıym teriniń qaterli isiginiń bir nemese birneshe jaǵdaılary oryn alǵan adamdar (bazaldy jasýshadaǵy kartsınoma nemese skamozdyq kletkalyq kartsınoma) melanoma qaýpi joǵary.
• Áýlette melanomanyń bolýy: Melanoma keıde otbasylyq aýrýǵa aınalady. Osy aýrýmen aýyratyn adamnyń eki nemese odan da kóp jaqyn týysqandar qaýip faktory bolyp tabylady. Melanomasy bar adamnyń januıasyndaǵy barlyq adamdardyń 10 paıyzy ǵana osy aýrýmen aýrýy múmkin. Melanoma otbasylyq aýrýy bolǵan kezde, otbasynyń barlyq múshelerin únemi tekserip otyrý kerek.
• Immýndyq júıeniń álsireýi: Qandaıda bir onkologıaılyq aýrýdyń saldarynan ımmýndyq júıesi álsiregen adamdar, dári qabyldaǵannan keıin, aǵzasyn transplantatsııalaǵannan keıin nemese AITV-nyń sebepterine baılanysty melanomanyń damýy múmkin qaýip faktorynyń qatarynda bolady.
Kúnge kúıýdiń kúrdeli satylary, kúldireýler: Bala kezindegi nemese jasóspirim kezinde kim kúnge qatty kúıip, kúıiktiń joǵarǵy satysyna deıin urynǵan bolsa, sonyń saldarynan denensi kóldirese, ol adam da melonoma qaterli isigine ushyraý qaýpinde bolady. Osy sebepterge baılanysty dárigerler balalaryn kúnge qatty kúıdirip almaý kerek dep keńes beredi. Mundaı qorǵanys keıingi ómirde de melanomanyń damý qaýpin azaıtýy múmkin. Kúnge qatty kúıgen eresekterde melanomanyń damý qaýipi bar faktor bolyp tabylady.
• Ýltrakúlgin sáýlelený: Ekspertter álemdegi melanoma jaǵdaılarynyń kóbeıýi adamnyń kúnniń kózinde uzaq júrýimen baılanysty deıdi. Bul aýrý kúnnen bólinetin ýltrakúlgin radıatsııanyń joǵary dozasynyń áserinen bolatyn, aýdandarda turatyn adamdar arasynda jıi kezdesetin kórinedi. Mysaly, AQSh-ta kún sáýlesi az túsetin Mınesotaǵa qaraǵanda, Tehasta melanoma kóbirek taralǵan. Ýltrakúlgin kún sáýlesi teriniń merziminen buryn qartaıýyna, sonymen qatar melanomaǵa ákeletin teriniń zaqymdanýyna sebep bolady. Ýltrakúlgin sáýlelenýdiń jasandy kózderi, kún lampalary jáne jasandy totyǵý qurylǵylary sııaqty, teriniń zaqymdanýyna sebep bolýy múmkin, osylaısha melanomanyń paıda bolý qaýpin arttyrady. Dárigerler tabıǵı ýltrakúlgin sáýlelenýden saqtaný kerektigi jaıynda keńes beredi. Jáne onyń jasandy kózderin de kóp qoldana bermeý kerek degen pikir aıtady.
Melanomany damý qaýpi bar adamdar osy másele boıynsha óz dárigerimen keńesip, aýrý týraly, onyń belgilerin kórsete otyryp, tekserý kestesin durystap túzip alýy kerek. Dárigerdiń usynystary adamnyń jeke jáne áýletinde, sondaı-aq medıtsınalyq syrqatnamasyna jáne basqa da qaýip faktorlaryna negizdeledi.
Belgileri men sımptomdary
Melanomanyń alǵashqy belgisi qaldyń kóleminiń ózgerýi, túsi men sezimtaldyǵynyń artýy bolyp tabylady. Melanomalardyń kópshiliginde qara nemese qara-kók areal bolady. Melanoma jańa meńder sııaqty paıda bolýy múmkin. Bul qara, erekshe nemese «suryqsyz» bolyp kórinýi múmkin.
Terińizdegi túzindiler men basqa da týyndaǵan erekshelikter týraly suraǵyńyz nemese alańdaýshylyq bar bolsa, dárigerińizge habarlasyńyz. Ózińizdi dıagnoz qoıý úshin kelesi sýretterdi qoldanbańyz. Fotosýretter paıdaly mysaldar bolyp tabylady, biraq olar medıtsınalyq tekserýdi almastyra almaıdy.
Melanoma alǵashqy kezeńderinde anyqtalýy múmkin, qaı kezde bar meńder sál ózgergen bolsa, mysaly, jańadan qara aımaq paıda bolǵan kezde anyqtalýy múmkin. Jańadan qalyptasqan juqa qabyqshalar men qyshymalar da melanomanyń erte satysyndaǵy jalpy belgileri bolýy múmkin. Melanomanyń odan ári damýymen meń qurylymy ózgerýi múmkin. Mysaly, qatty nemese jumsaq bolýy múmkin. Melanomdardyń sezimtaldyǵy qarapaıym meńderdiń sezimtaldyǵynan ózgeshe bolýy múmkin. Keıingi kezeńderde isikter qyshı beredi, sýlanady
nemese qan ketýi múmkin. Alaıda, melanomdar ádette aýyrsynýdy týdyrmaıdy.
Teriniń saraptamasy kóbinese medıtsınalyq mekemedegi kúndelikti tekserýdiń bir bóligi bolyp tabylady. Adamdar terisindegi jańadan shyqqan ósindileri nemese basqa ózgeristerdi tekserte alady. Teridegi ózgerister, mysaly, meńderdiń ózgerýi, dárigerlerdiń nazaryna jetkizilýi kerek. Naýqas dermotolgke, dárigerge jáne teri aýrýlaryn emdeýge mamandandyrylǵan mamanǵa baǵyttalýy múmkin.
Melanomany emdeýge bolady, eger isik damymaı turyp jáne terige tereń enbeı turyp dıagnoz qoıylsa jáne emdelse. Al eger melanomany der kezinde alyp tastamasa, rak jasýshalary terige tereń enip saý tinderge de ósýi múmkin. Melanoma tyǵyzdanyp, tereń enip ósip ketse, aýrý deneniń basqa múshelerine taralyp, qıyn baqylanatyn bolyp ketedi.
Melanomamen buryn aýyrǵan naýqastarda qaıtadan jańa melanomanyń shyǵý qaýpi joǵary bolady. Kez-kelgen faktorǵa qaýip tóndiretin adamdar qaýipti bolyp sanalady jáne medıtsınalyq mekemege óz terisin únemi tekserip otyrýy kerek.
Dısplastıkalyq nevýstar
Kóptegen adamdarda qandaı da bir kórinip turatyn meńder bolady (dısplastıkalyq nevýstar nemese atıpıkalyq meńder dep ataıdy) olar joǵarǵy satysynda bolady, qalypty meńder melanomaǵa aınalýǵa beıim keledi. Dısplastıkalyq nevýstary bar adamdardyń denesinde olar az mólsherde kezdesedi; biraq denesinde kóp bolyp ta kezdesetin jaǵdaılar bolǵan. Dısplastıkalyq neyýsteri bar adamdar men olarǵa qamqorlyq kórsetetin medıtsınalyq qyzmetkerler, ózgeristerdi qadaǵalaý úshin únemi tekserý ótkizýi tıis.
Dısplastıkalyq nevýs melanomaǵa óte uqsas. Teri aýrýlarynyń salasynda arnaıy daıyndyqtan ótken dárigerler erekshe qubylysty meńderdi anyqtaýdy nemese ony alyp tastaýdy jáne rak jasýshalarynyń bolýyn tekserýdi sheshedi.
Keıbir otbasylarda kóptegen múshelerde dısplastıkalyq nevýstar kóp bolady, al keıbireýleri melanomaǵa aınalyp ketedi. Osyndaı otbasylardyń músheleri melanomanyń týyndaý qaýipi bar toptarǵa jatady. Dárigerler kóbinese kez-kelgen problemany erte satyda anyqtaý úshin birneshe ret (ár 3 aıdan 6 aıǵa deıin) tekseris ótkizip turýǵa keńes beredi. Dárigerler, sondaı-aq, ózgeristerdi neǵurlym naqty kórsetý úshin adamnyń terisin sýretke túsire alady
Dıagnostıkasy
Eger dáriger teridegi daqty melanoma dep kúmándansa, patsıentke bıopsııa jasaýy múmkin. Bıopsııa - dıagnozdy dál jasaýdyń jalǵyz joly. Bul protsedýrada dáriger barlyq kúdikti ósindilerdi joıýǵa tyrysady. Bul ıntsıdentti bıopsııa. Eger ósindini tolyǵymen alyp tastaý úshin tym úlken bolsa, dáriger tinniń úlgisin alady.
Ádette bıopsııany jergilikti anestezııa boıynsha dárigerlik keńsede jasalynady. Patolog keıin rak jasýshalaryn anyqtaý úshin mıkroskop astynda tindi zertteıdi. Keıde birneshe patologııaǵa tindik úlgini kórsetý paıdaly bolmaq.
Satylardyń anyqtalýy
Eger melanomaǵa dıagnoz qoıylsa, dəriger emdeýdi josparlaýdan buryn aýrýdyń qanshalyqty deńgeıde nemese qaı satysynda ekenin bilýi kerek. Satyny anyqtaý - isiktiń qanshalyqty qalyń ekenin, melanomanyń terige qanshalyqty tereń engenin jáne melanomalyq kletkalardyń eń jaqyn lımfa túıinine nemese deneniń basqa bólikterine taralýyn anyqtaýǵa baǵyttalady. Dáriger rak jasýshalaryn zertteý úshin eń jaqyn lımfa túıinderin alyp tastaı alady. (Mundaı hırýrgııa emdeýdiń bir bóligi bolyp tabylady, óıtkeni qaterli lımfa túıinderin joıý aýrýdy baqylaýǵa kómektesedi). Sonymen qatar, dáriger muqııat fızıkalyq tekserýdi júrgizedi, al eger isik qalyń bolsa, keýde rentgeni, qan analızi, súıek skaneri, baýyr men mı tekserilýi múmkin.
Melanomanyń satylary
Melanomany sıpattaý úshin kelesi kezeńderdi paıdalanamyz:
0-kezeń: 0 kezeńinde melanoma jasýshalary teri jasýshalarynyń syrtqy qabatynda ǵana kezdesedi jáne tereńirek qabattarǵa enbeıdi.
• I kezeń: kishigirim qalyńdyqtaǵy I kezeńindegi melanoma:
Isik qalyńdyǵy 1 mıllımetrden aspaıdy. Teriniń syrtqy qabaty (epıdermıs) syzylyp ketýi múmkin. (Bul ýltradybys dep atalady).
Nemese is-áreket dıametri 1-2 mıllımetrge jetedi. Ýltratsııasy baıqalmaıdy.
Melanomalyq jasýshalar jaqyn mańdaǵy lımfa túıinine taralmaıdy.
• II kezeń: Isik qalyńdyǵy 1 mıllımetrden kem bolmaıdy:
Isikterdiń qalyńdyǵy 1-den 2 mıllımetrge deıin bolady. Jaralar kórinbeıdi.
Nemese isiktiń qalyńdyǵy 2 mıllımetrden asady. Jaralar kórinýi múmkin.
Melanomalyq kletkalar jaqyn mańdaǵy lımfa túıinine taralmaıdy.
• III etap: Melanoma jasýshalary jaqyn mańdaǵy tinderge taralady:
Melanomalyq jasýshalar bir nemese birneshe jaqyn lımfa túıinine taralady.
Nemese melanoma jasýshalary bastapqy isikke tikeleı jaqyn jerde, biraq jaqyn mańdaǵy lımfa túıinine emes, tek tinge taralady.
• IV etap: Melanoma jasýshalary basqa múshelerge, lımfa túıinderine nemese bastapqy isikterden alys teri aımaǵyna deıin taralady.
Retsedıv: Aýrýdyń qaıtalanýy emdeýden keıin onkologııalyq (retsırkýlıatsııa) bolǵanyn bildiredi. Ol bastapqy ornyna nemese deneniń basqa bóligine ornyǵýy múmkin.
Emdeý
Dáriger patsıentke ár jaǵdaıda kútiletin nátıjelerdi tańdaýǵa jáne talqylaýǵa múmkindik beretin emdeýdiń tizimin bere alady. Dáriger men naýqas birlese otyryp naýqastyń qajettilikterin qanaǵattandyratyn emdeý josparyn jasaý úshin jumys isteı alady. Melanoma terapııasy aýrýdyń kezeńine, naýqastyń jasyna jáne jalpy densaýlyq jaǵdaıyna, sondaı-aq basqa da faktorlarǵa baılanysty júrgiziledi.
Melanomy bar adamdar ádette barlyq mamandar tobymen emdeledi. Topta dermatolog, hırýrg, onkolog, radıolog-onkolog jáne plastıkalyq hırýrg bolýy múmkin.
Emdeýge daıyndyq
Melanomasy bar naýqastar ózderine jasalatyn medıtsınalyq kómek týraly kóp oılap, qajetti sheshimderdi qabyldap, emdeý sharasyna belsendi qatysady. Olar óz naýqasyna baılanysty jaıttyń bárin bilgisi keledi, qandaı emdeý túrin paıdalaný kerektigi jaıynda da oılanady. Degenmen, melanomanyń dıagnozy qoıylǵan sátte, eseńgirep, boılarynda kúızelis bılep ketedi, onysynyń saldarynan dárigerge barlyq qajetti suraqtar qoıýǵa dármeni bolmaı qalady. Negizi dárigerge barar aldynda suraqtar tizimin jasap alǵan durys. Dárigerdiń aıtqandaryn este saqtaý úshin naýqas áńgimelesý kezinde ony jazyp alsa da bolady,nemese taspa jazý qurylǵysyn paıdalanýǵa ruqsat suraıdy. Keıbireýler otbasy múshesiniń nemese dosynyń dárigermen áńgimelesý kezinde qatysqanyn qalaıdy, sondyqtan olar pikirtalasqa qatysa alady, jazbalar jasaıdy nemese jaı tyńdaıdy.
Barlyq suraqtardy birden suraýǵa nemese barlyq jaýaptardy birden túsinýdiń qajeti joq. Naýqastarǵa dárigerden túsiniksiz nárseni túsindirýge nemese qosymsha aqparat berýdi suraýǵa basqa da ýaqyttarda múmkindikteri bolady.
Emdeý ádisteri
Melanomy bar naýqastarǵa hırýrgııalyq emdeý, hımıoterapııa, bıologııalyq terapııa nemese radıatsııalyq terapııa taǵaıyndalýy múmkin. Birlesken emdeýdi taǵaıyndaý da múmkin.
Aýrýdyń kez-kelgen kezeńinde melanomasy bar naýqastar bastapqy terapııanyń janama áserlerin jeńildetý úshin jáne emotsıonaldy jáne praktıkalyq máselelerdi sheshý úshin aýyrsynýdy jáne basqa da isik belgilerin emdeý úshin arnaıy em alady. Bul emdeý sımptomatıkalyq, qoldaýshy nemese pallıatıvtik kútim dep atalady.
Hırýrgııalyq em
Hırýrgııalyq operatsııa - bul melanomanyń dástúrli emi. Hırýrg isik pen onyń aınalasyndaǵy saý tinniń bir bóligin alyp tastaıdy. Bul protsedýra rak jasýshalarynyń isik aınalasyndaǵy tinde qalý múmkindigin azaıtady. Joıylýy tıis tin isiginiń eni men tereńdigi melanomanyń qalyńdyǵyna jáne teriniń tereń enýine baılanysty:
• Bıopsııa kezinde dárigerdiń juqa melanomy tolyqtaı alynýy múmkin. Keıingi operatsııa qajet bolmaýy múmkin.
• Eger bıopsııa kezinde melanoma tolyq joıylmasa, dáriger isik qaldyqtaryn alyp tastaıdy. Kóptegen jaǵdaılarda, barlyq melanomalyq jasýshalardyń joıylýyn qamtamasyz etý úshin, isik aınalasyndaǵy saý kórinetin tinderdi (jıek dep atalady) joıý úshin qosymsha operatsııa jasalady. Bul kóptegen jaǵdaılarda, tipti melanoma juqa bolsa da qajet. Melanomanyń qalyńdyǵy ulpanyń alynbaly shetinen asyp túsedi.
• Teriniń úlken aımaǵyn alyp tastaǵanda, hırýrg terini aýystyrýy múmkin. Bul protsedýra úshin dáriger teriniń qalǵan bóligin aýystyrý úshin deneniń basqa bóliginen terini paıdalanady.
Isikke jaqyn lımfa túıinderin joıýǵa bolady, sebebi rak isigi lımfa júıesi arqyly taralýy múmkin. Eger patologanotom lımfa túıinderinen rak jasýshalaryn tapsa, onda bul aýrýdyń basqa bólikterge taralýy múmkin. Lımfa túıinderin joıý úshin eki ádis jıi qoldanylady:
• Sholǵynshy lımfa túıininiń bıopsııasy - Sholǵynshy lımfa túıininiń bıopsııasy melanomanyń bıopsııasynan keıin, biraq isiktiń uzartyla shyǵarylýyna deıin oryndalady. Radıoaktıvti zat melanomanyń janynda ınektsııa arqyly engiziledi. Hırýrg kompıýterdiń ekranyndaǵy zattyń qozǵalysyn baqylaıdy. Lımfa túıini (ly), onda zat enip, lımfa túıinderi (lamph) dep atalady. (Rentgen sýretin qoldaný arqyly zertteý lımfoskıntıgrafııa dep atalady). Sholǵynshy lımfa túıinderin anyqtaýdyń tártibi lımfa túıinderin beıneleý dep atalady). Hırýrg rak jasýshalarynyń bolýyn tekserý úshin barlaýshy túıinderdi (torlaryn) joıady.
• Eger sholǵynshy lımfa túıininde rak jasýshalary bolsa, hırýrg osy aımaqtaǵy qalǵan lımfa túıinderin alyp tastaıdy. Alaıda, eger sholǵynshy lımfa túıinderde rak jasýshalary bolmasa, onda qalǵan lımfa túıinderi de alynbaıdy.
Lımfa túıiniń operatsııalyq jolmen alyp tastaý – hırýrg melanoma aımaǵyndaǵy barlyq lımfa túıinderin alyp tastaıdy.
Terapııa operatsııadan keıin, denede qalǵan rak jasýshalary joıý úshin júrgizilýi múmkin. Mundaı em adıývantty / qosalqy terapııa dep atalady. Naýqasty bıologııalyq terapııamen emdeýge de bolady.
Hırýrgııa, jalpy alǵanda, deneniń basqa bólikterine taraǵan melanomalardy baqylaýda tıimdi emes. Mundaı jaǵdaılarda dárigerler hımıoterapııa, bıologııalyq terapııa, radıatsııalyq terapııa jáne osy ádisterdiń úılesýi sııaqty basqa emdeýdi qoldana alady.
Hımıoterapııa
Hımıoterapııa,
rak jasýshalaryn joıý úshin, keıde melanomany emdeý úshin dári qoldanylady. Dári-dármekter ádette tsıkldarmen taǵaıyndalady: emdeý kezeńi, qalpyna keltirý kezeńi, keıingi emdeý kezeńi jáne t.b. Kóbinese naýqas ambýlatorııalyq deńgeıde (aýrýhanada, dárigerlik bólimde nemese úıde) hımıoterapııany qabyldaıdy. Degenmen, qandaı dári-dármek taǵaıyndaýy, naýqastyń jalpy densaýlyǵyna baılanysty bolýy múmkin, yńǵaına qaraı qysqa merzimdi aýrýhanaǵa jatqyzý da qajet bolýy múmkin.
Melanomamen aýyratyn adamdar hımıoterapııany kelesi joldardyń birimen qabyldaıdy:
Aýyz arqyly nemese ınektsııa arqyly, kez-kelgen tásilmen, preparat qanǵa enedi jáne denege aýysady.
Oqshaýlanǵan aıaq-qol perfýzııasy (sonymen qatar oqshaýlanǵan arterııalyq perfýzııa dep atalady) - Qoldyń nemese aıaqtyń melanomasynda hımıoterapııa preparattaryn tikeleı aıaq-qoldyń qantamyryna engizedi. Qol-aıaqtaǵy qan aǵymy onyń ásrinen ýaqytsha toqtaıdy. Bul preparattyń kóp bóliginiń isikterge tikeleı jetýine múmkindik beredi. Osylaısha, hımııalyq terapııanyń eń joǵary tıimdiligi osy aıaq-qolǵa jetedi.
Dárilerdi keıde ınektsııadan buryn qyzdyrady. Hımıoterapııanyń bul túri gıpertermııalyq perfýzııa dep atalady.
Bıologııalyq terapııa
Bıologııalyq terapııa (ımmýnoterapııa dep te atalady) - onkologııalyq aýrýmen kúresýge nemese onkologııalyq aýrýlardy emdeýdiń janama áserlerin tómendetýge tikeleı nemese janama túrde ımmýndyq júıeni qoldaný arqyly emdeý túri. Melanomanyń bıologııalyq terapııasy tsıtokınder dep atalatyn zattardy paıdalanady. Ádette deneden juqpaly jáne basqa aýrýlarǵa jaýap retinde az mólsherde tsıtokın shyǵarady. Zamanaýı zerthanalyq tehnologııalar ǵalymdarǵa úlken mólsherde tsıtokın shyǵarýǵa múmkindik beredi. Keıbir jaǵdaılarda operatsııadan keıin taǵaıyndalǵan bıologııalyq terapııa melanomanyń qaıtalanýyn boldyrmaıdy. Interferon-alfa ınterleıkın-2 (sondaı-aq, IL-2 nemese alderlýkın dep te atalady) dárileri metastazdyq melanomasy bar naýqastarǵa nemese hırýrgııalyq operatsııadan keıingi qaıtalaný qaýpi joǵary naýqastarǵa qoldanylady.
Radıatsııalyq terapııa
Radıatsııalyq terapııa (sáýlelik terapııa dep te atalady) rak jasýshalaryn joıý úshin joǵary energııa kózinen sáýlelenýdi paıdalanady. Úlken qurylǵy aǵzaǵa sáýle jiberedi. Patsıent ádette birneshe aptaǵa aptasyna bes kún statsıonarda nemese klınıkada osylaısha emdeledi. Radıatsııalyq terapııa mıǵa, súıekterge jáne basqa bólikterge taraǵan melanomany baqylaýǵa kómektesedi. Bul terapııa isikti azaıtady jáne sımptomdardy jeńildetedi.
Aýrý kezeńderine baılanysty emdeýdi tańdaý
Tómende ár kezeń úshin eń jıi qoldanylatyn emderdiń qysqasha sıpattamasy berilgen. (Basqa da emdeý paıda bolýy múmkin, keıde.)
0-kezeń
0 kezeńinde melanomamen aýyratyn adamdar úshin isik pen qorshaǵan tinniń kishkene bóligin alyp tastaý úshin shaǵyn operatsııa jasalýy múmkin.
I kezeń
I kezeńde melanomasy bar naýqastar isikti joıý úshin qoldanylýy múmkin. Hırýrg isik aınalasynda 2 santımetr (3/4 dıýım) tinderdi alyp tastaıdy. Naýqasqa jarany jabý úshin terini aýystyrý qajet bolýy múmkin.
II kezeń nemese III kezeń
II nemese III kezeńderde melanomasy bar adamdar isikti ketirý úshin qoldanylýy múmkin. Hırýrg sonymen qatar irgeles tinniń 3 santımetrine deıin (1 1/4 dıýım) alyp tastaı alady. Jara aımaǵyn jabý úshin teri aýystyrý qajet bolýy múmkin. Keıde hırýrg jaqyn ornalasqan lımfa túıinin joıady.
IV kezeń
IV kezeńde melanomasy bar adamdarǵa pallıatıvtik kútim kórsetiledi. Aýrýǵa ýaqytsha jeńildik beretin kómek kórsetýdiń maqsaty - patsıenttiń jaqsy sezinýine kómektesý - fızıkalyq jáne emotsııalyq jaǵynan. Emdeýdiń bul túri aýyrsynýdy jáne basqa belgilerdi baqylaýǵa, sonymen qatar ómir uzartýdan góri terapııanyń janama áserlerin (mysaly, aınýy) azaıtýǵa baǵyttalǵan.
Naýqas kelesi nárseni isteı alady:
Operatsııa obyr jasýshalaryn qamtıtyn lımfa túıinderin alyp tastaý nemese aǵzanyń basqa bólikterine taralǵan isikterdi joıýǵa negizdeledi. Sımptomdardy jeńildetý úshin radıatsııalyq terapııa, bıologııalyq terapııa nemese hımıoterapııa qoldanylady.
Melanomanyń qaıtalanýy
Melanomanyń qaıtalanýy emdelýshiniń qaı jerde paıda bolatynyna, naýqasqa qandaı em qabyldaǵanyna jáne basqa faktorlarǵa baılanysty. IV satydaǵy melanoma qaıtalansa ádette emdelmeıdi. Pallıatıvtik kútim kóbinese emdeý josparynyń mańyzdy elementi bolyp tabylady. Kóptegen naýqastarǵa sımptomdardy jeńildetý úshin pallıatıvti kútim kórsetiledi, sonymen qatar aýrýdyń damýyn baıaýlatý úshin antıbakterıaldy emdeýden ótedi. Keıbir naýqastar aýrýdy, júrek aınýyn jáne basqa da belgilerdi jeńildetý arqyly ómir sapasyn jaqsartý úshin pallıatıvtik emge ıe bolady.
Naýqas kelesi nárseni isteı alady:
• Isik joıý úshin operatsııa jasatý;
• Sımptomdardy jeńildetý úshin radıatsııalyq terapııa, bıologııalyq terapııa nemese hımıoterapııany paıdalaný;
•Jyly hımıoterapııasy isikke dárilerdi engizýge baǵyttalady
Emdeýdiń janama áseri
Óńdeý saý kletkalardy jáne tinderdi zaqymdaǵandyqtan, keıde qajetsiz janama áserler paıda bolady. Bul janama áserler kóptegen faktorlarǵa, sonyń ishinde isikterdiń ornalasýyna, sondaı-aq emdeýdiń qarqyndylyǵy men túrine baılanysty. Jaǵymsyz áserler bir patsıentten ekinshisine qaraı ózgerýi múmkin, tipti emdeýdiń bir kýrsynan ekinshisine de ózgerýi múmkin. Emdeý bastalǵanǵa deıin dárigerler yqtımal janama áserlerdi túsindiredi jáne naýqastarǵa olarmen qalaı kúresý kerektigin úıretedi.
Hırýrgııalyq emdeý
Hırýrgııalyq emniń janama áseri negizinen isiktiń mólsheri men ornalasýyna, sondaı-aq operatsııanyń kúrdeliligine baılanysty. Operatsııadan keıingi alǵashqy kúnderde naýqastar aýyrsynýdy sezinse de, bul aýrýdy emdeýge bolady. Patsıentter dáriger nemese medbıke arqyly aýyrsynýdy azaıtý máselesin talqylaýǵa bolady. Sondaı-aq, patsıentterdiń kópshiligi belgili bir ýaqyt ishinde sharshaýdy nemese álsizdikti sezinedi. Hırýrgııalyq operatsııadan keıin qalpyna keltirýge qajetti ýaqyt ár patsıentte ártúrli bolady.
Úlken túzilgen tyrtyqtardy alyp tastaý úshin dárigerler tinderdi barynsha az joıýǵa tyrysady.
Kóptegen jaǵdaılarda, erte kezeńde melanomany joıý jónindegi operatsııadan keıingi jaraqat ýaqyt óte kele (kóbinese uzyndyǵy 1 - 2 dıýım) bolady. Shramnyń kórinýi melanomanyń qaı jerde ekenine, naýqastyń qanshalyqty saýyǵýyna, sondaı-aq patsıenttiń keloıd dep atalatyn shyryshy tyrtyqty damytatynyna baılanysty. Isik úlken jáne keń bolǵan kezde dáriger qorshaǵan teri men basqa da tinderdi (bulshyqetterdi qosa) kóbirek alyp tastaýy kerek. Teri jamylǵysy iri ósimdikterdiń joıylýynan týyndaǵan shyryshty azaıtatynyn eskere otyryp, bul tyrtyqtar áli de eleýli bolyp qala beretin kórinedi.
Lımfa túıinderin qoltyqtan nemese qyshqyldan shyǵaratyn hırýrgııa lımfa júıesiniń zaqymdalýyna jáne lımfa suıyqtyǵynyń qoldy nemese aıaqty baıaýlatýy múmkin. Lımfa suıyqtyǵy aıaqtarda jınalyp, isinýdi (lımfedemany) týdyrýy múmkin. Dáriger nemese meıirbıke bul máseleni sheshse, jattyǵýdy nemese isinýdi azaıtýdyń basqa tásilderin usynýy múmkin. Sondaı-aq, jaqyn mańdaǵy lımfa túıinderin alyp tastaǵannan keıin deneniń ınfektsııamen kúresýi qıyn, sondyqtan naýqastyń aıaǵyn nemese qolyn ınfektsııaǵa ákelýi múmkin kesekterden, syzattardan, kógeristerden, jándikterdiń shaǵýynan nemese kúıikterden qorǵaý qajet bolady. Juqpaly aýrý paıda bolsa, naýqas dereý dárigerge barý kerek.
Hımıoterapııa
Hımıoterapııanyń janama áseri negizinen arnaıy preparattarǵa jáne dozalarǵa baılanysty. Jalpy alǵanda, proteınge qarsy preparattar tez bólinetin jasýshalardy zaqymdaýy múmkin, ásirese:
Qan jasýshalary: Bul jasýshalar ınfektsııamen kúresedi, qan uıyǵyshtaný protsesine kómektesedi jáne organızmniń barlyq bólikterine ottegin tasymaldaıdy. Dáriler qan jasýshalaryn juqtyrǵan kezde, patsıentter ınfektsııalarǵa sezimtal bolady, olar ońaı jarylyp, qan ketedi, olar óte álsiz jáne sharshaýdy sezinýi múmkin.
Shashtyń túbirlik jasýshalary: Hımıoterapııa shash túsirýi múmkin. Shash qaıtadan ósedi, biraq jańa shashtar tús pen qurylymǵa baılanysty ózgerýi múmkin.
As qorytý traktisin jasaıtyn uıashyqtar: hımıoterapııa appetıt, júrek aınýy jáne qusý, dıareıa, aýyzdyń jáne erniniń jaraqatyn joǵaltýy múmkin. Bul janama áserlerdiń kóbisin dárilik zattarmen baqylaýǵa bolady.
Bıologııalyq terapııa
Bıologııalyq terapııanyń janama áseri emdeý túrine baılanysty ózgeredi. Bul emdeý sterbelis, bezgegi, bulshyqet aýyrýy, álsizdik, tábettiń joǵalýy, aınýy, qusý jáne dıareıa sııaqty tumaýǵa uqsas belgilerdi týdyrýy múmkin. Patsıentter teri bórtpesi damýy múmkin. Bul problemalar eleýli bolýy múmkin, biraq emdeýdi toqtatqannan keıin qaıtady.
Radıatsııalyq terapııa
Radıatsııalyq terapııanyń janama áserleri alynǵan sáýlelený kólemine jáne óńdeletin aýdanǵa baılanysty. Emdeýge bolatyn aımaqta paıda bolatyn janama áserler teriniń qyzarýy nemese qurǵaýy men shashtyń joǵalýy bolyp tabylady. Radıatsııalyq terapııa da sharshaýdy týdyrýy múmkin. Radıatsııalyq terapııanyń jaǵymsyz áserleri jaǵymsyz bolýy múmkin bolsa da, dáriger olardy basqara alady. Kóp jaǵdaılarda janama áserler ýaqytsha bolǵanyn bilý paıdaly.
Tamaqtanýy
Melanomasy bar patsıentter tamaq ónimderin unatpaıdy, ásirese yńǵaısyzdyqty sezinse nemese sharshaǵan bolsa. Sonymen qatar, keıde tábet joǵalý, júrek aınýy nemese qusý sııaqty janama áserler problema bolýy múmkin. Dámi ózgerýi múmkin. Osyǵan qaramastan, naýqasqa qarsy emdeý kezinde jaqsy tamaqtaný kerek. Bul patsıentterge jaqsy salmaq pen aqýyz quramyn ustap turý úshin jetkilikti mólsherde kalorııa qajet. Jaqsy tamaqtaný -rakpen aýyratyn adamdarǵa jaqsy kómektesedi jáne energııany kóp únemdeıdi.
Keıingi kútim
Melanomasy bar naýqastarda jańa melanoma paıda bolý qaýpi joǵary. Keıbireýler jaqyn mańda nemese deneniń basqa bólikterinde bastapqy melanomany qaıtalaý múmkindigine ıe.
Jańa nemese qaıtalanatyn melanomany anyqtaý múmkindigin tezirek kóterý úshin patsıentter dárigerge turaqty túrde
tekserý úshin kelý kestesin ustanýy kerek. Otbasylyq tarıhta dısplastıkalyq nevýs nemese melanomasy bar naýqastar úshin qaıtalanatyn zertteýler óte mańyzdy.