Mazmuny
Strabızm – kózder qozǵalysynyń úılesimsizdigi bolatyn aýrý, bul kezde kózder bir nysanǵa túıise almaıdy. Aýrý «qylıkózdik» degen ataýymen belgili.
Adamdar sóılesetin adamynyń kóziniń ornalasýyn baqylaýǵa beıim. Basqa adamnyń kózderiniń baǵytyn baqylaı otyryp, onyń qaıda qaraǵandyǵyn bilýge bolady. Adamdarǵa ár jaqqa qaraý úırenshikti emes. Bul qylıkózdik atalady. Medıtsınalyq termınologııada bul qubylys kózdi ishine keltirý, syrtyna shyǵarý, kóz rotatsııasynyń durys bolmaýy atalady. Qylıkózdiktiń kishkentaı balalarda kezdesýi shuǵyl túrde anyqtalýy shart, bul eresek jastaǵy aýyr buzylystyń aldyn alady.
Ár kóz alty túrli bulshyq etpen qorshalǵan, olar «bir komanda sekildi» kózdiń jumysyn baqylaıdy. Olar eki kózdiń bir nysanǵa qaraýyn qamtamasyz etedi.
Qylıkózdik bar adamdarda osy bulshyq etterdiń jumysy úılespegen. Nátıjesinde, bir kóz nysanǵa qaraǵanda, ekinshisi basqa baǵytqa burylady.
Bul kezde mıǵa eki túrli beıne túsedi – ár kózden bireýden. Bul mıdy jańylystyrady. Balalardyń mıy álsiz kózden beıneni qabyldamaýǵa úırenýi múmkin.
Eger qylıkózdikti emdemese, beınesin mı qabyldamaıtyn kóz eshqashan jaqsy kórmeıtin bolady. Kórýdi bulaı joǵaltýdy amblıopııa ataıdy. Basqa ataýy - «kózdiń jalqaýlyǵy». Keıde amblıopııa qylıkózdikke aparatyn bastapqy aýrý.
Kóptegen balalarda qylıkózdiktiń sebebi belgisiz. Mundaı balalardyń kópshiliginde aýrý týǵannan bolady nemese týǵannan soń az ýaqyttan keıin paıda bolady. Bul – týa bitken qylıkózdik atalady.
Bulshyq et kúshin emes, apparatyn durys baqylaýmen baılanysty máseleler kóp ýaqyt alady.
Balalardyń qylıkózdigimen baılanysty basqa aýrýlar:
• Apert sındromy
• Tserebraldyq paralıch
• Týa bolǵan qyzamyq
• Kózdiń qasyndaǵy gemangıoma
• Pıgmenttik dermatoz sındromy
• Nýnan sındromy
• Prader - Vıllı sındromy
• Mezgilinen burynǵy retınopatııa
• Retınoblastoma
• Mıdyń jaraqattyq zaqymdanýy
• Trısomııa 18
Eresek jasta bolatyn qylıkózdiktiń sebepteri:
• Botýlızm
• Dıabet (júre paıda bolǵan saldaný qylıkózdigi)
• Gııen-Barre sındromy
• Kózdiń zaqymdanýy
• Mollıýskilermen ýlaný
• Insýlt
• Mıdyń jaraqattyq zaqymdanýy
• Kózdiń kez kelgen aýrýynan nemese jaralanýynan kórýdi joǵaltý
Tuqym qýalaıtyn qylıkózdik – qaýip faktory. Alystan kórgishtik – yqpal etetin faktor, ásirese, balalarda. Kórýdi joǵaltýǵa aparatyn kez kelgen aýrý da qylıkózdikke aparýy múmkin.
Qylıkózdiktiń sımptomdary udaıy bolýy nemese paıda bolyp, joıylyp turýy múmkin. Olarǵa jatatyndar:
• Dıplopııa (beıneniń qosarlana kórinýi)
• Ár jaqqa qaraıtyn kózder
• Kózderdiń qozǵalysynyń úılespeýi (kózder birge qozǵalmaıdy),
• Kórýdi joǵaltý nemese tereń kórýdi qabyldaýdyń buzylystary
Balalar amblıopııaǵa tez ushyraıdy, sondyqtan, olarda dıplopııa bolmaıdy.
Medıtsınalyq tekserý kezinde dáriger kózderdi muqııat qaraıdy. Qylıkózdikti anyqtaý úshin birneshe testiler ótkiziledi:
• Sáýleniń móldirqabyqta shaǵylýy
• Kózdiń jabylýymen/ashylýymen test
• Kózdiń torqabyǵyn qaraý
• Standarttyq oftalmologııalyq qaraý
• Kózdiń kórýin tekserý
Sondaı-aq, bastyń jáne júıke júıesiniń tekserilýi ótkiziledi (nevrologııalyq tekserý).
Balalarda qylıkózdikti emdeýdiń birinshi qadamy – kózáınek kıip júrý.
Aldymen amblıopııany emdeý qajet. Saý kóz tańǵyshpen jabylady. Bul álsiz kózdiń kúshtirek jumys isteýine yqpal etedi.
Bala tańǵyshty nemese kózáınekti kıip júrgisi kelmeýi múmkin. Tańǵysh balany álsiz kózben kórýge májbúr etedi. Biraq, tańǵysh pen kózáınekti kıip júrý asa mańyzdy.
Osydan keıin de kózder durys qozǵalmaıtyn bolsa, hırýrgııalyq aralasý qajet bolýy múmkin. Operatsııa kezinde belgili bir bulshyq etterdi kúshtirek etip nemese tartylýyn azaıtady.
Kózdiń bulshyq etterine hırýrgııalyq operatsııa jasaý «jalqaý kózdiń» nashar kórýin joımaıdy. Balaǵa operatsııadan keıin kózáınek kıip júrý qajet bolýy múmkin. Balaǵa erte operatsııa jasalǵanyna saı nátıjesi de jaqsyraq bolady.
Paıda bolyp, joıylatyn qylıkózdiktiń jeńil túri bar eresekter ózderiniń jaǵdaıyn kózáınek kıip júrýmen jáne kózdiń bulshyq etterine arnalǵan jattyǵýlarmen jaqsarta alady. Qylıkózdiktiń kúrdeli túrleri operatsııalyq aralasýdy talap etedi. Eger qylıkózdik kórýdi joǵaltýdan paıda bolsa, hırýrgııalyq jolmen joıýdyń aldynda kórýdi jaqsartý qajet.
Operatsııadan keıin kózder bir baǵytqa qaraıdy, biraq kórýdegi máseleler qalady.
Mektepte balada kitap oqý kezinde, eresekterde – kólik júrgizýde máseleler bolady. Nashar kórý balanyń keıbir sporttyq oıyndardy oınaý qabiletin shekteýi múmkin.
Erte anyqtaý kezinde jáne ýaqytyly emdeýde boljamy - oń. Medıtsınalyq kómekke kesh júginý bir kózdiń tolyq kórmeýine aparýy múmkin. Qylıkózdigi bar balalardyń úshten bir bóligi amblıopııaǵa ushyraǵan.
Kóptegen balalarda qylıkózdik nemese amblıopııa kezdesetindikten, olar muqııat tekserilýi tıis.
Dárigerdiń kómegine qashan júginý qajet
Qylıkózdik neǵurlym tezirek medıtsınalyq kómekti qajet etedi. Dárigermen nemese kóz dárigerimen kelesi jaǵdaılarda keńesińiz:
· Balada qylıkózdik bar bolyp kórinse
· Bala kózine zattar qos bolyp kórinýine shaǵym aıtsa
· Birnárseni baqylaý kezinde qıyndyqtar bolsa
Eskertý: balanyń taqtany jaqsy kórmeýi nemese oqı almaýy saldarynan keıde mektepte máseleler nemese oqýynda qıyndyqtar bolady.
Qıylysqan kózder; Ezotropııa; Ekzotropııa; Gıpotropııa; Gıpertropııa; Qylıkózdik; Sheldený.